Οι επιδράσεις της εφαρμογής τεχνικών διαχείρισης του στρες στη σωματική και ψυχική υγεία των ασθενών με σκλήρυνση κατά πλάκας.
Πιλοτική τυχαιοποιημένη μελέτη.
Εισαγωγή
Ο σύγχρονος ορισμός του στρες συνδέεται με την ομοιόσταση δηλαδή τη ικανότητα του οργανισμού να διατηρεί σταθερές τις συνθήκες του εσωτερικού του περιβάλλοντος όπως θερμοκρασία, συγκεντρώσεις διάφορων συστατικών κ.α., παρά τις εξωτερικές μεταβολές. Το στρες είναι η κατάσταση της πραγματικής ή θεωρούμενης διαταραχής της ομοιόστασης που οδηγεί σε σωματικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις προσαρμογής του οργανισμού. Οι ασθενείς με ΣΚΠ εμφανίζουν υψηλά επίπεδα στρες τα οποία που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με τη νόσο, όπως είναι οι υποτροπές ή ώσεις λόγω της νόσου, τα απρόβλεπτα νευρολογικά συμπτώματα, η πολυπλοκότητα της θεραπείας, οι διαπροσωπικές σχέσεις, οι καθημερινές δραστηριότητες, το εισόδημα, η εργασία κ.α. Σήμερα γνωρίζουμε από τη σύγχρονη έρευνα, ότι το στρες μπορεί να αποτελεί εκλυτικό παράγοντα τόσο για την έναρξη της νόσου, τις υποτροπές αλλά και την επιδείνωση των νευρολογικών συμπτωμάτων.
Η Γνωστική Έκπτωση (ΓΕ) αναφέρεται επίσης ως γνωστική δυσλειτουργία, γνωστικό έλλειμμα ή γνωστική διαταραχή και αποτελεί συχνό σύμπτωμα της ΣΚΠ. Το 45-70% των ατόμων με ΣΚΠ εμφανίζουν ΓΕ ήδη στα πρώιμα στάδια της νόσου, με τους άντρες να προσβάλλονται πιο συχνά από τις γυναίκες. Η μικρότερη ηλικία εμφάνισης της νόσου (και άρα μεγαλύτερη διάρκεια νόσου) σχετίζεται με σημαντικότερες διαταραχές των γνωστικών λειτουργιών, ενώ η ΓΕ μπορεί να εμφανιστεί ανεξάρτητα από τη σωματική αναπηρία όπως αυτή μετράται με την κλίμακα EDSS.
Η ΓΕ στη ΣΚΠ, έχει επίσης αρνητικό αντίκτυπο σε πολλούς τομείς της καθημερινότητας του ατόμου αλλά και στη γενικότερη ποιότητα ζωής του. Ειδικότερα, η παρούσα εργασιακή κατάσταση του ατόμου και το είδος της εργασίας των ασθενών με ΣΚΠ αποτελεί προβλεπτικό παράγοντα της τρέχουσας γνωστικής κατάστασης του ατόμου. Επιπλέον, οι ασθενείς με ΓΕ εμφανίζουν μεγαλύτερη κόπωση και μεγαλύτερη τάση για υιοθέτηση στρατηγικών αντιμετώπισης καθημερινών προβλημάτων που είναι εστιασμένες στο συναίσθημα, το οποίο είναι ενδεικτικό της κακής προσαρμογής των ατόμων αυτών στις απαιτήσεις της καθημερινότητας. Στη βιβλιογραφία περιγράφεται συχνά η συνύπαρξη ΓΕ, κατάθλιψης και κόπωσης, οι οποίες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους καθιστώντας δύσκολη την μεμονωμένη εκτίμηση και διάγνωσή τους. Παρόλα αυτά, πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η ΓΕ στη ΣΚΠ είναι ανεξάρτητη από την κόπωση, την κατάθλιψη και τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών. Η ύπαρξη ΓΕ φαίνεται να σχετίζεται περισσότερο με την μετέπειτα εμφάνιση κατάθλιψης, ενώ προστατευτικός τροποποιητής αυτής της σχέσης αποτελεί η χρήση προσαρμοστικών στρατηγικών αντιμετώπισης από το άτομο.
Στόχος έρευνας
Στόχος της παρέμβασης ήταν να αξιολογηθεί η επίδραση των τεχνικών διαχείρισης του στρες στη σωματική και ψυχική υγεία των ατόμων με ΣΚΠ. Πιο συγκεκριμένα, αξιολογήθηκε η επίδραση των τεχνικών διαχείρισης στρες στα επίπεδα του άγχους, της κατάθλιψης, του στρες, της γνωστικής έκπτωσης, του κέντρου ελέγχου της υγείας, της γενικότερης κόπωσης, της αυτοεκτίμησης και του τρόπου αντιμετώπισης δυσκολιών.
Μεθοδολογία
Στο πρόγραμμα έλαβαν μέρος 64 συμμετέχοντες με υποτροπιάζουσα-διαλείπουσα μορφή ΣΚΠ, ηλικίας 21-65 ετών, οι οποίοι βρίσκονταν υπό ανοσοτροποποιητική, συμπτωματική ή ασυμπτωματική θεραπεία και ήταν πλήρως περιπατητικοί (σύμφωνα με τη διευρυμένη κλίμακα κατάστασης της αναπηρίας EDSS είχαν βαθμολογία ≤ 4).
Η παρέμβαση περιελάμβανε οχτώ ατομικές και ομαδικές συναντήσεις (ομάδες 2-4 ατόμων), διήρκησε τρείς μήνες για κάθε συμμετέχοντα και πραγματοποιήθηκε από τρεις ψυχολόγους. Κατά τη διάρκειά της, έγινε εκμάθηση τεχνικών διαχείρισης του στρες, συμπεριλαμβανομένων της διαφραγματικής αναπνοής με τη βοήθεια του biofeedback (μία συσκευή η οποία σε σύνδεση με τον υπολογιστή, παρέχει πληροφορίες για τη φυσιολογία του χρήστη, όπως συχνότητα των αναπνοών, καρδιακή συχνότητα, αγωγιμότητα του δέρματος κ.α.), της προοδευτικής μυϊκής χαλάρωσης, της γνωσιακής αναδόμησης, της θετικής σκέψης, της ευγνωμοσύνης και του καθοδηγούμενου οραματισμού. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε ενημέρωση σχετικά με τον τρόπο ζωής∙ τα οφέλη της μεσογειακής διατροφής, της συστηματικής άσκησης και τη σημασία του καθημερινού προγράμματος, προσαρμοσμένα πάντα στις ανάγκες των ατόμων που πάσχουν από ΣΚΠ.
Συνοπτική παρουσίαση αποτελεσμάτων
Το πρόγραμμα διαχείρισης του στρες που χρησιμοποιήθηκε είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση του στρες και των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, την αύξηση της αυτοεκτίμησης, της επίλυσης προβλημάτων, της κοινωνικής υποστήριξης και της θετικής προσέγγισης των καταστάσεων της ζωής. Τα άτομα με ΣΚΠ, πολλές φορές θεωρούν ότι η υγεία τους εξαρτάται από τον παράγοντα της τύχης ή από άλλους, όπως το ιατρικό προσωπικό. Φαίνεται ότι το πρόγραμμά μας κατάφερε να μειώσει αυτούς τους δύο παράγοντες στρέφοντας το άτομο προς το εσωτερικό κέντρο ελέγχου της υγείας του. Οι ασθενείς παρουσίασαν μετά το πέρας των 12 εβδομάδων στατιστικά σημαντική μείωση της σωματικής, ψυχικής και πνευματικής κόπωσης, καθώς παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση στα σκορ των γνωστικών τεστ και συγκεκριμένα στην ταχύτητα επεξεργασίας των πληροφοριών και τη μνήμη.
Η παρούσα μελέτη επιβεβαιώνει τα αποτελέσματα προηγούμενων ερευνών οι οποίες χρησιμοποίησαν παρεμβατικά προγράμματα διαχείρισης του στρες και έδειξαν βελτίωση των επιπέδων στρες, άγχους, κατάθλιψης και της γενικότερης σωματικής και ψυχικής υγείας των ασθενών με ΣΚΠ. Τα επιπλέον, παγκοσμίως καινοτομικά στοιχεία που παρέχει η παρούσα έρευνα στην υπάρχουσα βιβλιογραφία, είναι ότι η εφαρμογή των τεχνικών διαχείρισης του στρες βελτιώνει τις γνωστικές λειτουργίες στη ΣΚΠ, όπως την ταχύτητα επεξεργασίας και τη μνήμη.
Εκτός από τις μετρήσιμες αλλαγές που καταγράφηκαν στην έρευνα, οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα διαχείρισης του στρες ανέφεραν επιπλέον την έναρξη νέων δραστηριοτήτων, την αύξηση του προσωπικού χρόνου, την εστίαση στο "εδώ και τώρα", την αποτελεσματικότερη διαχείριση των προβλημάτων και τη βελτίωση της οργάνωσης. Στις γνωστικές λειτουργίες, αναφέρθηκαν η τάξη και η οργάνωση σκέψεων, η αλλαγή του συνήθους τρόπου σκέψης και αντίληψης της πραγματικότητας και η αύξηση συνειδητοποίησης. Αλλαγές στα συναισθήματα αφορούσαν στη μείωση των ενοχών, του φόβου και του θυμού, στην αύξηση αισθήματος ηρεμίας, αυτοπεποίθησης, θέλησης για ζωή, αγάπης για τους άλλους, ευγνωμοσύνης και στη βελτίωση της εικόνας εαυτού. Στις διαπροσωπικές σχέσεις, παρατηρήθηκε μείωση της κριτικής και της ανάγκης ελέγχου (των άλλων), βελτίωση στη συνεργασία, στις οικογενειακές σχέσεις και αποτελεσματικότερη διαχείριση συγκρούσεων και επιβολή ορίων. Επίσης, αναφέρθηκε αύξηση του αισθήματος ξεκούρασης μετά τον ύπνο και ευκολότερη έλευση μετά την εφαρμογή των διαφραγματικών αναπνοών ή της προοδευτικής μυϊκής χαλάρωσης. Τέλος, οι ασθενείς παρατήρησαν μείωση του αισθήματος καψίματος, της σπαστικότητας, της σωματικής κόπωσης, μεγαλύτερη σωματική αντοχή με την εφαρμογή της προοδευτικής χαλάρωσης και βελτίωση της βάδισης.
